Rycerstwo – SZLACHTA ZIEMI WARSZAWSKIEJ

Zebrał i opracował:

Adam A. Pszczółkowski

apszczol@sgh.waw.pl

Wróć do strony głównej:

SZLACHTA MAZOWIECKA

 

SZLACHTA ZIEMI WARSZAWSKIEJ

Ziemia Warszawska o obszarze 2860 km² składała się z powiatów warszawskiego, błońskiego i tarczyńskiego. Część południowo-zachodnia tej ziemi była bardzo gęsto zaludniona przez drobną szlachtę. Część północną i wchodnią pokrywały książęce, a potem królewskiej puszcze: Kampinoska (wschodni fragment), Słupska i Sulejowska. Samo zaś centrum – miasta Warszawa i Praga wraz z okolicami stanowiły dobra królewskie i kościelne.  Gdy z końcem XVI wieku Warszawa stała się stolicą Rzeczpospolitej magnateria, a także aferzyści (pokroju Jana Andrzeja Morsztyna, czy Tytusa Liwiusza Boratyniego) z wszelkich stron kraju, a także i Europy zaczęli tworzyć rezydencje na tym terenie. W tym celu zaczęli oni wykupywać schedy szlacheckie w części południowo-zachodniej tej ziemi, przepłacając za nie wielokrotnie. W ten sposób przedstawiciele drobnej szlachty warszawskiej rozpoczęli emigrację na Wschód, kupując za pieniądze pochodzące ze sprzedaży niewielkich sched spore folwarki (takie były na przykład losy przodków pułkownika Józefa Falk-Regulskiego, zdobywcy Saragossy).

Proces ten trwał aż do przełomu XVIII i XIX w. W XIX w. ziemia ta prawie kompletnie została oczyszczona z drobnej szlachty. A były to rody starożytne na co wskazują nazwiska, które często zachowały swe średniowieczne formy – Szamota, Rzędzina, Puchała, Mora, Bożej, Bronisz, Drozd, Garbatka, Laszczka, Grot, Kalisz, Krośnia, Mamka, Młosoła, Okuń, Otrębus, Parul, Stojart, Szczaka, itd. Najpopularniejsze herby na tym terenie to: Radwan, Ciołek, Korab, Szeliga, Okuń, Pierzchała, Łada, Kościesza, Rogala.

Dzieje poszczególnych rodów szlachty warszawskiej współcześnie badają następujące osoby:

[Nie stój, nie czekaj, dopisz się do tej listy!!!]

!!!WSZELKIE UZUPEŁNIENIA I SŁOWA OSTREJ KRYTYKI MILE WIDZIANE!!!

 

SPIS RODÓW ZIEMI WARSZAWSKIEJ

 

nazwisko	oboczność	gniazdo	przysiółki	parafia	herb	przezwisko
Babicki	Babica	Babice		Babice	Dołęga
Białołęcki		Biała Łęka		Tarchomin
Bielawski		Bielawa		Powsin	Jelita
Bliźniński	Bliźnieński	Blizne		Babice
Borkowski		Borków		Zerzeń	Ogończyk
Bożej		Bożeje-Szwaby		Żbików
Bronisz		Bronisze		Żbików	Junosza
Brwinowski		Brwinów		Brwinów	Okuń-Belina
Brzumiński		Brzumino	Wyleżyno, Ryczki, Racibory, Pawłowice, Kawęczyno, Kanie	Rembiertowo	Rawicz	Łukocz (Łuka), Kadosz, Ziemak, Kopytko, Paszkowicz, Filipowicz, Dzierżek, Żyro, Niemierza, Ryczek, Racibor, Czarnek, Jedynak
Chlebowski		Chlebowo		Pęcice
Chrościelski		Sokołowo-Chrościele		Pęcice	Korab
Chrzanowski I		Chrzanowo	Wielkie, Małe, Macierzysz	Babice	Szeliga	Rędzina
Chrzanowski II		Chrzanowo	Małe, Wielkie	Żukowo	Korab, Prawdzic	Wojewoda, Jazik
Ciołek-Kabatski		Kabaty		Powsin	Ciołek
Ciołek-Powsiński		Powsin	Powsinek	Powsin	Ciołek
Ciołek-Żelechowski		Żelechów		Żelechów	Ciołek
Czajkowski		Czajki	Krupki, Duże, Małe, Kobyłki, Dzierżki, Korabie	Żbików	Korab	Biskup, Krupa, Dzierżek
Czechowski		Czechowice		Żbików	Dwa Topory, Radwan	Świątek, Michalik, Goska, Serafinek, Rzemień, Jęk, Siodlarz
Czeczocki	Czeczotka	Czeczotki		Kazum Mały	Prawdzic
Czerniakowski		Czerniakowo		Solec	Łada
Czosnowski		Czosnowo	Wielkie, Małe, Wólka	Łomny Wielkie	Pierzchała
Czubiński		Czubin		Rokitno Dolne	Radwan, Tępa Podkowa
Czychrowski		Czychry		Lutkówka
Dąbrowski I		Dąbrowa		Piaseczno	Radwan	Żądło
Dąbrowski II		Dąbrówka	Wielka, Średnia, Mała	Tarchomin	Grabie, Lubicz	Bigos, Trzaskoma, Olszanka, Piorun, Biskup
Dąbrowski III		Dąbrówka		Grodzisko
Drozd		Drozdy		Tarczyn
Dworzański	Dworzeński	Dworzno		Lutkówka	Rola
Dybowski		Dybowo	Rzyska Dybowska	Radzymin	Brodzic
Falęcki		Milanowo-Falęcinek		Żukowo
Garbatka		Garbatki		Tarczyn
Gąsiński		Gąsino		Żbików	Grzymała
Gąszczyński	Gąściński	Gąski		Tarczyn
Głoskowski		Głoskowo		Jazgarzewo	Jastrzębiec
Głuchowski		Głuchowo	Kurbasino Głuchowskie	Worowo
Golędzinowski		Golędzinowo		Kamion	podkowa i brodzic
Goliński		Wola Golińska		Kamion
Gołaszewski		Gołaszewo		Rokitno Dolne	Rola
Gołkowski		Gołkowo	Wola Gołkowska	Jazgarzewo	Strzemię
Górka		Górki		Raszyn
Górski		Góra		Okunino	Nałęcz
Gramnicki	Gromnicki	Gramnice	Łady, Dawidy	Raszyn	Łada
Grot		Wyczółki-Groty		Babice	Pierzchała
Grudowski		Grudowo		Żukowo
Grzegorzewski		Grzegorzewice		Lutkówka		Górka, Gułacz
Grzmiącki		Grzmiąca		Skuły
Jezierzyński		Jezierzany		Tarczyn	Jezierza
Jeziorkowski		Jeziorki		Raszyn	Radwan
Jeziorski		Jeziory		Jeziora	Ślepowron
Jeżewski		Jeżewice		Tarczyn	Prus II
Jordanowski		Jordanowice		Grodzisko
Kalisz		Kalisze-Książki		Żbików	Ciołek
Kiełpiński		Kiełpin		Kiełpin	Rogala
Klembowski	Kłębowski	Klembowo		Klembowo	Pierzchała
Kłodnicki	Kłodziński	Kłodno	Borzymy, Panki, Xiążki, Czachy, Tłustowo	Żukowo	Łada, Prawdzic	Wosznak
Komorowski		Komorowo		Pęcice
Kopański		Kopana		Rembiertowo	Łada
Kopytowski		Kopytowo		Rokitno Górne	Kościesza
Kosacki	Kossacki	Kosaciec		Żbików	Rawicz, Prawdzic
Kościesza		Kościesze-Wyględowo		Służew	Kościesza
Kośniński		Wólka Kosińska		Worowo
Kotowski		Kotowice		Brwinów	Trzaska
Krakowiński	Krakowieński	Krakowiany	Wola Krakowieńska, Pławy	Tarczyn	Awdaniec, Prus III	Skarbek, Trzcinka
Krośnia		Krośnie		Rokitno Dolne	Lis	Czubatka, Pieniążkowicz, Łysin, Strzyga
Kruszewski		Kruszewo	Wielkie, Małe	Rembiertowo	Rogala	Tiffanowicz
Laszczka		Laszczki		Raszyn
Lesznowolski		Lesznowola		Worowo	Pierzchała
Łaźniewski		Łaźniewo-Witki		Rokitno Górne	Prawdzic, Szeliga
Łojewski	Łojowski	Łoje		Rokitno Górne	Belina
Łomiński		Łomny Małe (Łomianki)		Kiełpin
Łoski		Łosie	Wólka Łoska, Ruda Łoska	Radzymin	Brodzic
Macierzyski		Macierzysz	Wielki, Szeligi	Babice	Szeliga
Mamkowski	Mamka	Targowska Ruga alias Mamka		Kobyłka
Manowski		Many		Tarczyn	Prus III
Michałowski		Michałowice		Raszyn	Łada
Mieczkowski		Mieczki		Pęcice	Pierzchała	Zielony
Milanowski I		Milanowo	Rabsztyn, Falęcinek	Żukowo	Łada	Koster, Piekut, Niemiec, Czajka, Czop, Krajna
Milanowski II		Milanowo (wersja snobistyczna Wilanów)		Milanowo	Jastrzębiec
Milęcki	Milącki	Milęcino		Żukowo	Ciołek, Belina, Jastrzębiec
Mirowski		Mirowice	Mirowska Wola	Worowo
Młochowski		Młochowo	Młochówko	Tarczyn	Belina
Młosoła		Młosoły		Grodzisko	Łada
Mora		Mory		Babice	Mora
Mostkowski		Mostkowo		Rokitno Górne	Szeliga
Mrokowski		Mrokowo	Wola Mrokowska, Mikołajewo	Tarczyn	Ślepowron, Brodzic
Myszczyński		Myszczyno		Borzęcin	Pierzchała	Seroka, Polak
Nadarzyński		Nadarzyn		Nadarzyn	Radwan
Nosowski	Nossowski	Nosy		Tarczyn	Rawicz
Nowodworski		Nowy Dwór		Okunino	Nałęcz
Ojrzanowski		Ojrzanów		Żelechów	Junosza
Okęcki		Okęcie		Służew	Radwan
Okuniński		Okunino		Okunino	Okuń-Belina
Okuń		Okuniew		Okuniew	Okuń-Belina
Okuń-Konotopski		Konotopa		Żbików	Okuń-Belina
Ołtarzewski		Ołtarzewo		Żbików	Pierzchała
Opacki		Opacz	Wielka, Mała	Raszyn	Prus III
Orłowski		Orły		Babice		Pilch
Otrębus	Otrembus	Otrębusy		Brwinów	Rawicz, Pierzchała	Wielgosz, Laszek, Dadźbóg, Nosko, Brzuskowicz, Zdziech
Parul	Parol	Parule		Tarczyn	Ogończyk	Daniewczyk, Grzegorzek, Klimek, Zowczyk, Najezionek, Wilk, Wodny, Traska, Pakosz
Parzniewski		Parzniewo	Wielkie, Małe	Żbików	Belina
Pęcicki		Pęcice		Pęcice	Pierzchała	Górny
Pielaszkowski		Pielaszkowo		Borzęcin	Pierzchała	Inflant, Kostrzewa, Gil
Piotrkowski I		Piotrkowice		Lutkówka	Pomian	Parka, Szymkowicz (Simanek), Snopek, Jurkowicz, Piętko, Sądek
Piotrkowski II		Piotrkowo	Wielkie, Małe	Babice
Płaska		Płaski		Lutkówka		Ośliczka, Rek
Płochocki		Płochocino		Rokitno Dolne	Pierzchała, Szeliga
Podolszyński		Podolszynie	Dukaty	Raszyn
Pogroszewski		Pogroszewo	Wielkie, Koprki, Wieska, Sokółki	Żbików	Pierzchała	Słogniew, Jedynak, Dzierżek, Guzik, Cyganek
Potrykowski		Potrykozy	Wólka Petrykowska	Lutkówka
Pracki		Prace	Sędzicowe, Pasne, Wólka	Tarczyn	Wieniawa
Pruski		Wierzuchowo-Prusy		Babice
Pruszkowski		Pruszkowo		Pęcice	Pierzchała
Puchała		Puchały		Raszyn
Radoński		Radonie		Grodzisko	Radwan	Czarny, Wodnicz
Radzikowski		Radzikowo		Rokitno Górne	Rogala, Wieniawa	Broda
Radzimyński		Radzymin	Wieś, Wólka	Radzymin	Brodzic
Rakowski		Rakowo	Rakowiec	Służew	Radwan
Raszyński		Raszyn		Raszyn	Ciołek
Regulski		Reguły	Zalesie, Wielkie, Kuchy, Malichy	Raszyn	Ciołek	Kujawa, Puszcz, Sigut, Zaj, Falk, Chłod, Jelitko, Szarnkan, Klucznik, Sabel, Ciosek, Tobola, Tatarek, Gołąbek
Rembiertowski	Rembertowski	Rembiertowo		Rembiertowo	Łada
Rędzina	Rendzina	Rędziny	Woszczałki, Puchały	Raszyn	Łada	Włodkowicz, Sendkowicz, Kaprszczyk
Rudzki		Wilcza Ruda		Jeziora
Runowski		Runowo		Jazgarzewo	Rogala
Rusiecki		Rusiec		Nadarzyn	Radwan
Rybieński		Rybie		Raszyn	Łada
Ryński		Rynia		Radzymin	Jastrzębiec	Złoch
Siestrzeński		Siestrznia		Brwinów	Rawicz	Stary, Chrapała
Skierdowski		Skierdy		Okunino	Kościesza
Skolimowski		Skolimowo		Piaseczno	Radwan
Skulski		Skuły		Skuły	Rogala
Skupiński		Skupie		Raszyn	Łada
Służewski	Służewiecki	Służew	Służewiec, Wolica Służewska	Służew	Dołęga
Sokołowski		Sokoły	Wielkie, Wypandy, Janki, Małe, Chrościele, Wypandy	Pęcice
Sokółek		Sokółki		Żbików
Stęclewski	Stanclewski	Stęclewice		Służew	Radwan
Stojarski	Stojart	Stojarty		Służew	Radwan
Suchodolski		Suchodół		Tarczyn	Ogończyk	Wdowik, Żakowicz, Śmietanka, Safrankowicz
Szamocki	Szamota	Szamoty	Wielkie, Małe	Tarczyn		Podwojek, Misiak, Abramowicz, Seropieniek
Szczakowski	Szczaka	Szczaki		Tarczyn
Szopski		Szopy		Służew
Świderski		Tarchominek Świderski (Świder)		Tarchomin
Święcicki		Święcice		Rokitno Górne	Korab	Bochen
Świętochowski		Świętochowo		Tarczyn		Grozima
Umiastowski		Umiastowo	Falki, Szpaki, Krzęczki, Klimonty, Kaputy	Borzęcin		Bylina, Szpak, Szczęśnik
Wawrzyszewski		Wawrzyszewo		Wawrzyszewo	Trzaska
Wąsowski		Wąsy		Rokitno Górne
Wierzuchowski		Wierzuchowo	Wielkie, Strzykuły, Prusy	Babice	Pierzchała	Kabata, Rafałowicz
Wiśniowski		Wiśniowo		???	Ciołek
Witkowski		Witki		Rokitno Górne
Wolski		Wola Sękowa		Żbików	Pierzchała
Wołuński		Wołunin (Wołomin)		Kobyłka	Jastrzębiec
Wyleżyński		Brzymino-Wyleżyno		Rembiertowo
Zaborowski		Zaborowo	Wielkie, Małe, Wola Zaborowska	Zaborowo	Rogala
Załęski I		Załęże	Wielkie, Małe, Wólka	Rembiertowo	podkowa i brodzic	Przedbór
Załęski II		Załęże		Kamion
Zaremba		Zaremby		Żelechów	Zaremba
Zawadzki		Zawady		Jeziora	Prawdzic
Zerzeński		Zerzeń		Zerzeń	Kościesza
Zgorzelski		Zgorzała		Raszyn	Łada
Zieliński	Zieleński	Zielonki		Babice	Lubicz

 

 

Źródła:

AGAD, Archiwum Skarbu Koronnego.

Regestr pogłównego prowincji wielkopolskiej w 1676 r., Biblioteka Narodowa, Mf.1856.

Bartosz Paprocki “Herbarz rycerstwa polskiego”, Kraków 1584.

Kacper Niesiecki “Herbarz Polski”, wydanie II, Lipsk 1839-1845.

Adam Boniecki “Herbarz Polski”, Warszawa 1899-1913.

Seweryn hr. Uruski “Rodzina. Herbarz szlachty polskiej”, Warszawa 1904-1938.

Wiktor Wittyg „Nieznana szlachta polska i jej herby” Kraków 1908.

Teki Włodzimierza Dworzaczka 1.2.0. CD-ROM, Kórnik 1997.

 

Rycerstwo – SZLACHTA ZIEMI NURSKIEJ

Zebrał i opracował:

Adam A. Pszczółkowski

apszczol@sgh.waw.pl

Wróć do strony głównej:

SZLACHTA MAZOWIECKA

 

SZLACHTA ZIEMI NURSKIEJ

 

Ziemia Nurska to część wschodniego Mazowsza, zaczynająca się za Narwią na wysokości Pułtuska i ciągnąca się aż po samo Podlasie. Miała obszar 3656 km² i składała się z trzech powiatów: nurskiego, kamienieckiego i ostrowskiego, z siedzibami w grodach książęcych [królewskich) zwanych Nur, Kamieniec Mazowiecki (Kamieńczyk) i Ostrowia Mazowicka. Obejmowały one całe lub części następujących parafii: Andrzejewo, Barcice, Brańsk, Czerwino (wcześniej z siedzibą w Wąsowie), Czyżewo, Dąbrowa Wielka, Dąbrówka, Długosiodło, Goworowo, Jadowo, Jelonki, Kamieniec (Kamieńczyk], Kamionolas, Klembowo, Lubiel, Lubotyń, Niegowo, Nur, Obryte, Ostrowia, Pniewo, Postoliska, Rosochate, Sadoleś, Somowo, Wyszków, Zambski, Zaremby Kościelne, Zuzela.

Mieszkańcom Ziem Ciechanowskiej, Różańskiej i Zakroczymskiej kojarzyły się te tereny głównie z Puszczę Białą, stąd do dziś znane jest tu powiedzenie:

Psary, Obryte, Kurpsie zawzite!

I rzeczywiście na terenie kilku parafii dawnego powiatu ostrowskiego nie masz ani jednej wioski szlacheckiej. A w paru innych parafiach występują one śladowo. Ale jak się okazuje zarówno wokół Puszczy, jak i za nią, jest mnogość dobrej starej szlachty, szczególnie w parafiach Andrzejewo, Czyżewo, Nur, Rosochate, Zaremby i Zuzela. A nazwy miejscowe takie jak Zaremby-Warchoły, Zaremby-Ciemne, Bruliny-Oprawczyki, Bruliny-Storozumy, Stokowo-Szerszenie, Złotki-Pułapki czy Budziszewo-Xexoły, dowodzą, że tam są nasi!

Z tego wielkiego skupiska szlachty, gdzie w 6-ciu powyższych parafiach chłopi byli dobrem rzadkim, wyszło wiele znanych ludzi. Choćby generał Kazimierz Pułaski, czy uczona Maria Skłodowska, czy cała plejada księży z rodu Białych. W Zuzeli ujrzał światło dzienne kardynał Stefan Wyszyński (choć on ze szlachty nie pochodził, jak mylnie podają jego biografie). Z Mościsk w parafii Niegowo wiódł swój ród prezydent II RP i wielki chemik profesor Ignacy Mościcki. Trzeba też pamiętać, ku przestrodze, że z tej okolicy pochodzi także Stan Tymiński, który w trakcie kampanii wyborczej 1990 roku, nawiedził swe Tymianki.

Wiele informacji na temat ziemi nurskiej można znaleźć na stronie p. Marka Nienałtowskiego, wielkiego entuzjasty tego regionu.

Dzieje poszczególnych rodów szlachty nurskiej współcześnie badają następujące osoby:

Krzysztof Dmochowski [Bieńkowski, Czyżewski, Dąbrowski, Dmochowski, Godlewski, Janczewski, Ołdakowski, Ryszewski, Skłodowski, Tymiński, itd.] www.geocities.com/Dmochowscy1/Dmochowscy.html

Piotr Dmochowski, Warszawa [Dmochowski]

Tomasz Kietliński, Warszawa [Kietliński]  tomasz_kietlinski@wp.pl

Zdzisław Lipski, Warszawa [Lipski] Zdzislaw.Lipski@waw.tvp.pl

Stanisław Łazowski, Warszawa [Mystkowski]  stanlaz@tlen.pl

Marek Nienałtowski, Oleśnica [Nienałtowski]  http://www.nienaltowski.net

Christa Shukaitis, Willmington, DE, USA [Kuligowski)  chrishuk@aol.com

Krzysztof Skłodowski [Skłodowski]

Andrzej Tymiński, Warszawa [Lipski, Tymiński] tyminski1@o2.pl

Bogusław Uściński [Uściński]

Marek Wójcicki, Warszawa [Biały, Dąbrowski, Dmochowski, Godlewski, Jaźwiński, Niemiera, Pieńkowski, Podgórski, Rosochacki, Rostkowski, Ryszewski, Skłodowski, Świerzewski, Tryniszewski, Uściński, Załuska, Zaremba, itd.]  http://www.wojciccy.net

Radosław Zdzieborski, Warszawa [Zdzieborski]  zdziebor@op.pl

Piotr Złotkowski, Nowe Miasto nad Pilicą [Złotkowski]

[Nie stój, nie czekaj, dopisz się do tej listy!!!]

!!!WSZELKIE UZUPEŁNIENIA I SŁOWA OSTREJ KRYTYKI MILE WIDZIANE!!!

 

SPIS RODÓW ZIEMI NURSKIEJ

 

nazwisko	oboczność	gniazdo	przysiółki	parafia	herb	przezwisko
Arciechowski		Arciechowo		Barcice	Grabie
Biały		Białe	Kwaczoły, Misztale, Gęski, Zieje, Papieże, Figle, Szczepanowice, Chorosze, Andrzejowice, Pałeki	Czyżewo, Nur	Trzaska
Bieńkowski		Bieńki	Stara Wieś, Drugie	Rosochate	Ślepowron?
Bogucki		Boguty	Pianki Kościelne, Wielkie, Stągiewki, Leśne, Milczki, Rubiesze, Augustyny (Jagustyny), Budasie, Chrościele	Nur	Krzywda	Butka, Chromik
Bruliński	Broliński	Bruliny	Oprawczyki, Koski, Storozumy, Piwki, Lipskie	Czyżewo	Roch
Brzeziński		Brzeźno	Brzezenko, Rosoś, Wólka	Goworowo	Lubicz
Budziski		Budziska		Kamionolas	Pobóg	Prusin
Budziszewski		Budziszewo	Xexoły (Gzegzoły), Bliższe, Śledziony	Andrzejewo	Grzymała	Wojnik, Bratczyk, Poświata, Stawkowicz, Krysztofik, Bieniak, Alak
Chajęcki		Chajęty	Jaktory, Stare	Dąbrówka	Korab
Cholewicki		Cholewy		Nur	Cholewa
Choromański		Zaremby-Choromany		Rosochate	Jastrzębiec
Cietrzewek		Cietrzewki	Żórawie, Ważyno	Nur
Ciszkowski	Ciskowski, Cieszkowski	Ciszki-Suchodół		Pniewo	Trzaska ?
Czarnowski	Ciarnowski	Czarnowo		Barcice	Grabie
Czyżewski		Czyżewo	Ruś, Sutki, Morki, Chrapki, Siedliska, Nowa Wieś, Kościelne	Czyżewo	Pobóg	Kloczek, Żydowicz
Damiański	Damian	Damiany		Czerwino	Jastrzębiec?
Dąbrowski I		Dąbrówka		Dąbrówka	Pomian
Dąbrowski II		Dąbrowa	Michałki, Gospodarze, Modzele, Nowa Wieś	Dąbrowa Wielka		Szpiega, Gosik
Dmochowski		Dmochy	Przeczki, Łętowo, Radzanki, Stare, Sadły, Orzeszki, Glinki, Wypychy, Końburki, Mrozy, Kudły, Wochy, Figury, Bombole, Marki,	Czyżewo	Pobóg	Bombel
Drewnowski		Drewnowo	Gołyń, Lipskie, Ziemaki, Daćbogi, Dmoszki, Konarze	Nur	Junosza
Dzierżanowski		Dzierżanowo-Piaski		Jadowo	Grzymała
Dzwonkowski		Dzwonek		Czerwino
Gąsiorowski		Gąsiorowo		Zuzela	Ślepowron
Gładczyński		Gładczyno		Pniewo
Gocłowski		Gocły		Czerwino	Sulima
Godlewski		Godlewo	Gnochy, Mierniki, Plewy, Warsze, Wielkie, Wronie, Łuby, Mazy, Rusiewo; Dziudzie, Baćki, Gorzejewo, Piętaki, Siedliska, Ryśki, Olszewo, Cechny, Gudosze, Milewek	Zuzela, Czyżewo, Andrzejewo	Gozdawa, Leszczyc	Górny, Burdyna, Przetaczyk, Dudek, Gorczyca, Kalecik, Kuklik
Gołębiewski	Gołembiewski	Gołębie	Leśniewo, Buńdy, Cechny	Andrzejewo
Gosk		Goski	Małe-Brok, Pełki, Obrębskie, Boruty, Duże	Rosochate	Prawdzic
Gostkowski		Gostkowo		Czyżewo	Gozdawa
Gostkowski II		Gostkowo	Rozdziadły, Cygany	Zambski	Junosza
Grabowski		Grabowo		Zaremby
Grędzica		Grędzice		Zaremby
Grzymała		Grzymały		Rosochate	Grzymała
Gulczewski		Gulczewo		Wyszków	Junosza
Gumowski		Gumowo	Wielkie, Małe, Kawałki	Czyżewo
Gutowski		Guty		Ostrowia	Ślepowron	Walędzik, Kłosek, Tomczyk, Adamczyk, Zygmuncik, Jurczyk
Jabłonowski		Jabłonowo		Andrzejewo	Grzymała
Jackowski		Jackowo		Barcice
Janczewski		Janczewo	Sukmanki, Wielkie, Kawałki	Zuzela	Lubicz
Jankowski		Janki		Barcice	Korab
Jaźwiński		Jaźwiny	Noski, Pierdki, Kocoty, Złotki	Czyżewo	Grzymała
Kamiński	Kamieński	Kamieńczyk	Jankowice (Jankowięta), Piskorki, Ryciorki, Wielki, Długiełuki, Pierce, Borowy	Nur	Rawicz
Karłowski		Karłowo		Pniewo
Karpiński		Karpino		Dąbrówka	Korab
Kempisty		Kempiste	Koszuty, Borowe, Świderki	Zaremby		Magdasik, Guzik, Hieronimczyk, Cherubyn, Rupik, Mostowy, Gemzik, Kurek, Klimek, Waśczyk, Koza, Luśnik, Pieniak
Kietliński		Kietlanka		Zuzela
Kobylski		Kobyla Łąka		Jadowo	Pierzchała
Komorowski		Komorowo		Pniewo
Konarzewski		Konarze	Jambramki, Piotrowięta, Nadolne	Nur
Kossowski		Kossowo		Lubotyń	Leszczyc?
Kozłowski		Kozły	1) Kozły, 2) Wólka Kozłowska	1) Dąbrówka; 2) Postoliska
Kramkowski		Kramkowo		Nur
Kraszewski		Kraszewo	Krystki, Czarne	Czyżewo
Krzeczkowski		Krzeczkowo	Nagórki, Gromadzyno, Mianowskie, Wybranowo, Stoki, Bieńki-Stare, Bieńki-Nowe, Szepielaki	Rosochate	Prawdzic
Kuleszka		Kuleszki	Zelki, Drugie	Andrzejewo
Kuligowski		Kuligowo		Barcice
Kuniński		Kunino	1) Wólka, Kaczka, Borki, Góry; 2) Zamek	1) Goworowo, 2) Nur
Kutyłowski		Kutyłowo	Perysie, Skupie, Stromiany, Bródki, Bliższe, Dalsze, Średnie, Złotki, Piecki, Pułapki	Nur	Lis	Brodka
Laskowski		Laskowo	Jakuszewo, Głuchy, Chruściele, Karpino, Kozły, Trojany, Wszebory	Dąbrówka	Korab	Biskupik, Gnacik
Leśniewski		Leśniewo		Andrzejewo
Lipiński		Lipiny	Stare, Nowe seu Wagan	Niegowo	Rawicz
Lipski		Brulino-Lipskie		Czyżewo		Pobóg
Lubiewski	Lubiejewski	Lubiewo		Ostrowia	Trzaska	Matysik, Łukasik
Łętowski		Łętowo	Dmochy, Wielkie, Małe, Kalinowo, Godlewo	Czyżewo
Łochowski		Łochowo		Kamionolas	Kuszaba
Mianowski		Mianowo		Andrzejewo
Michałowski???		Michałowo	Wróble, Wielkie	Czyżewo
Mierzęcki	Mierzecki	Mierzęcino		Pniewo
Mościcki		Mościska		Niegowo	Ślepowron	Sokolnik, Kozak, Jurczyk, Abramczyk, Miernikowicz
Mroczkowski		Mroczki		Somowo	Prus III?
Murawski		Murawskie	1) Czachy, Miazgi; 2) Nadburzne, Kossaki	1) Czyżewo, 2) Nur	Ślepowron
Mystkowski		Mystkowiec	Szczucin, Stara Wieś, Nowy, Wola Mystkowska	Pniewo	Puchała
Myśliborski		Myślibory		Nur
Niemiera		Niemiery		Zaremby
Nienałtowski		Nienałty	1) Brewki, Dunicki, Niewstępowo, Szymany, Michny; 2) Kuleszki, Załęgi	1) Zaremby, 2) Andrzejewo	Prus I	Lenarcik, Niszkojc, Cytrus, Byk, Papierek, Kawka, Góra
Obrębski		Obrąb		Niegowo
Obrycki		Obryte		Nur	Prus I
Ołdakowski		Żołdaki	1) Grodzisk, Połomia; 2) Wielkie-Brok, Mazury	1) Andrzejewo, 2) Czyżewo	Rawicz
Ołowski		Ołowskie		Nur
Ołtarzewski		Ołtarze		Nur	Lis
Pętkowski		Pętkowo	Wielkie, Wymiary	Zuzela	Jastrzębiec
Pieńkowski		Pieńki	1) Kownaty, Paprotna, Sobótki, Żaki; 2) Wielkie	1) Andrzejewo, 2) Czyżewo	Suchekomnaty
Podbielski		Podbiele	Wielkie, Małe	Lubotyń	Trzaska
Podgórski		Podgórze		Zuzela
Ponikiewski		Ponikiew	Wielka, Mała	Goworowo	Trzaska
Popowski		Popowo		Barcice		Chorążyk, Żakowicz
Proszyński	Prosieński	Prosienica		Ostrowia
Przeździecki		Przezdziecko	Dworaki, Grzymki, Lenarty, Mroczki, Pierzchały, Opaty, Jachy	Andrzejewo	Prus I	Grzymek
Pułaski		Pułazie		Zuzela	Ślepowron
Rawa		Rawy-Gaczkowo		Zaremby	Rawicz	Kusik, Chmielik, Rosłanik, Bonimik, Chudzyk, Ciborczyk, Gnysik, Gnat
Rosochacki	Rossochacki	Rosochate	Kościelne, Nartułty, Probostwo, Zalesie	Rosochate	Prus III, Pierzchała
Rostkowski		Rostki	Wielkie, Daćbogi, Piotrkowice	Zuzela
Rybiński		Rybno	Wielkie, Małe	Wyszków
Rysiewski	Ryszewski	Rysiewo
Siennicki		Siennica	Daćbogi, Dmochy, Godlewo, Klawy, Lipusy (Lipusze), Piotrasze, Święchy, Giże, Karasie, Pierce, Krogulce, Puziki, Szymanki, Łukasze, Boruty, Otłoszki , Jasiochy	Czyżewo, Rosochate	Krzywda ?, Lubicz ?
Skarzyński		Skarzyno	1) b.n. 2) Stara Wieś, Goski	1) Czerwino, 2) Rosochate	Bończa
Skłodowski		Skłody	Wielkie, Małe, Piotrowięta (Piotrowice), Średnie, Stachy	Zaremby	Dołęga	Ćwik, Kotlarz, Fąfara, Pisanka
Skupniewski		Kutyłowo-Skupie		Nur
Słomowski		Słomy		Zuzela
Sokołowski		Sokołowo		Czerwino
Stokowski		Stokowo	Bućki, Złotki, Szerszenie, Łukasiki	Czyżewo
Stpiczyński		Stpice-Chojnowo		Nur
Suchcicki		Suchcice		Goworowo	Ostoja ?
Sutkowski		Sutki-Figusy		Czyżewo	Pobóg
Suwiński	Sowiński	Suwino		Pniewo
Szewnicki	Siewnicki	Szewnica		Jadowo
Szulborski		Szulborze	Wielkie, Karwatkowizna, Koty, Kozy, Zalesie	Zuzela
Ślepowroński		Ślepowrony	Nagórne, Bochenki, Cąmpory	Nur	Ślepowron
Świerzewski		Świerze	1) Tworki, Kiełcze, Zielone, Panki; 2) Wielkie, Leśniewko	1) Andrzejewo, 2) Zaremby		Opłotny, Piersik, Granicznik, Piencionek, Ciemny, Łysik, Welc, Wnuk, Brodzyk, Szafranik, Rasik, Gaglik
Tryniszewski		Trynisze	Kaniewo, Miszewo	Nur
Tymiński		Tymianka	Jadamy (Adamy), Skórki, Nowa Wieś, Okunie, Moderki, Bucie, Sklarze, Dembosze, Wachnie, Pachoły	Nur	Prus III ?	Kapusta, Bąk, Brodzik
Ugniewski		Ugniewo		Ostrowia
Uściński		Uścianek		Zaremby, Zuzela		Kędzioro
Woliński		Wola		Kłembowo
Wyglądalski		Wyglądały		Jadów
Wypyski		Wypychy	Łosino	Pniewo	Grabie
Wysocki		Wyszocze	Bartosze, Chojny, Stara Wieś	Czerwino
Wyszomirski		Wyszomierze	Rynułty, Wielkie	Somowo	Rawicz	Fraczyk, Walczyk
Zabielski		Zabiele-Pikuły		Czyżewo	Trzaska
Zakrzewski		Zakrzewo	Wielkie, Małe, Wypychy, Zalesie, Kopiaki	Zuzuela
Zaleski		Zalesie-Stara Wieś-Rosochate		Rosochate
Zaleski II		Zalesie-Oble?		Jadowo		Kątny, Opłotny
Załuska		Załuski		Andrzejewo		Żabczyk, Floryańczyk, Szcześnik
Zaremba		Zaremby	1) Kościelne, Słomy, Wielkie, Leśne, 2) Bindugi, Bolendy, Choromany, Ciemne, Dobki, Góry, Leśne, Grzymały, Kramki, Kromki, Krtęki, Maławieśka, Sasiny, Skórki, Święchy, Święszki, Warchoły, Kusztale, Burze	1) Zaremby, 2) Rosochate	Zaremba	1) Jurczyk, Słabik, Gromczyk, Leśny
Zaścieński		Zaścienie		Dąbrówka	Złotogoleńczyk?
Zawistowski		Zawisty	1) Dworaki, Pawłowice, Piotrowice, Wity, Koziany, Jarmoty, Chrzany, Małylas, Grzymkowskie, Bronisławskie, Bujakowskie, Idzikowskie, Kruki; 2) Nadburzne, Podleśne, Dzikie	1) Nur, 2) Zuzela	Jastrzębiec	Dworaczyk, Tujaczyk, Tasaczyk
Zdzieborski		Zdziebórz		Pniewo	Grzymała ?
Zgleczewski		Zgleczewo	Szlacheckie, Panieńskie	Zuzela
Złotkowski		Złotki	Pułapki, Przeczki, Stara Wieś	Nur
Żelazowski		Żelazy		Czyżewo
Żochowski		Żochowo-Podbiele		Somowo	Brodzic
Żyłowski		Żyłowo-Rabendy		Lubotyń

 

Źródła:

AGAD, Archiwum Skarbu Koronnego, sygn.66.

Regestr pogłównego prowincji wielkopolskiej w 1676 r., Biblioteka Narodowa, Mf.1856.

Franciszek Czajkowski “Regestr diecezjów”, ok.1781, Biblioteka Narodowa, Mf.7679.

Bartosz Paprocki “Herbarz rycerstwa polskiego”, Kraków 1584.

Kacper Niesiecki “Herbarz Polski”, wydanie II, Lipsk 1839-1845.

Wojciech W. na Wielądkach Wielądko “Heraldyka czyli opisanie herbów szlachty polskiej”, Warszawa 1792-1798.

Adam Boniecki “Herbarz Polski”, Warszawa 1899-1913.

Seweryn hr. Uruski “Rodzina. Herbarz szlachty polskiej”, Warszawa 1904-1938.

Teki Włodzimierza Dworzaczka 1.2.0. CD-ROM, Kórnik 1997.

Czesław Brodzicki “Początki osadnictwa Wizny i ziemi wiskiej na tle wydarzeń historycznych w tym regionie Polski (do 1529 roku)”, Warszawa 1994.

Czesław Brodzicki “Ziemia łomżyńska do 1529 roku”, Warszawa 1999.

“Słownik geograficzny Królestwa Polskiego”, Warszawa 1880-1902.

Rycerstwo – SZLACHTA ZIEMI LIWSKIEJ

Zebrał i opracował:

Adam A. Pszczółkowski

apszczol@sgh.waw.pl

Wróć do strony głównej:

SZLACHTA MAZOWIECKA

 

SZLACHTA ZIEMI LIWSKIEJ

Ziemia Liwska to część wschodniego Mazowsza (obszar 1038 km²]. Została ona zasiedlona głównie przez drobną szlachtę z Ziemi Zakroczymskiej. Stąd zbieżność wielu nazwisk I nazw wsi w obu ziemiach.

Wszelkie informacje na temat tutejszej szlachty zawarł p. Leszek Zalewski w swych wielce ciekawych i wartościowych pracach (patrz bibliografia poniżej). Ta tabelka jest li tylko niedoskonałym uzupełnieniem tejże.

Dzieje poszczególnych rodów szlachty liwskiej współcześnie badają następujące osoby:

Krzysztof Klukowski, Warszawa [Klukowski] krzysztof.klukowski@wp.pl

Adam Nojszewski, Warszawa [Nojszewski] adam@nojszewski.com

Zbigniew Wąsowski, Wiechetki Małe, par. Rozbity Kamień [Wąsowski]

Leszek Zalewski, Warszawa [całość] leszek–zalewski@wp.pl tel. kom. +48-508-973-005

Radosław Zdzieborski, Warszawa [całość]  zdziebor@op.pl

[Nie stój, nie czekaj, dopisz się do tej listy!!!]

!!!WSZELKIE UZUPEŁNIENIA I SŁOWA OSTREJ KRYTYKI MILE WIDZIANE!!!

 

SPIS RODÓW ZIEMI LIWSKIEJ

 

nazwisko	oboczność	gniazdo	przysiółki	parafia	herb	przezwisko
Abramowski	Jabramowski, Habramowski	Kałuszyno-Abramy		Kałuszyno	Jasieńczyk
Bojemski	Boimski	Boimie		Oleksin	Korab
Borze		Borze		Czerwonka
Broszkowski		Broszkowo	Cisie, Nowaki, Piróg, Zagrodzie	Niwiska	Ślepowron, Abdank
Chmielewski		Chmielewo		Korytnica	Radwan
Chojecki		Chojeczno	Cesarze, Drozdowa Wola, Gałki, Jagodne, Kotuń, Mingosy, Piętki, Polaki, Sybilaki, Widliska, Wilczonek, Zabiele	Niwiska	Korab, Jastrzębiec, Lubicz	Smolak, Krzyżak, Pieczarka, Obel, Szczuka, Drozd, Kopeć, Robak, Żelazo
Chrościcki		Chrościce		Kałuszyno	Trzaska	Sieczko, Przebieszczyk
Czapski		Czaple		Czerwonka
Czarnowąski	Czarnowęski	Czarnowąż		Niwiska
Dąbrowski		Dąbrówka	Kobyli Ług, Niwka, Nowa, Stany, Stara, Wyłazy, Żelkowska	Niwiska	Junosza, Nałęcz	Sudzik, Jasek, Matyszkowicz, Grodzanin, Kopytek, Oszkowicz, Zowsa, Cerski, Ciołkusz, Despiot
Dobrzyniecki	Dobrzeniecki	Dobre	Stare, Nowe	Dobre	Ciołek
Falbóg		Falbogi		Kałuszyno
Gałecki		Chojeczno-Gałki		Niwiska	Junosza
Gójski	Gozdzki	Goździec		Kałuszyno	Doliwa	Kruk
Górski		Górki	Borze, Grubaki, Kruszewiec, Stare, Średnie	Korytnica	Ślepowron
Igański		Iganie	Stare, Nowe	Niwiska	Junosza, Rawicz
Jabłoński		Jabłonna		Grębkowo	Jasieńczyk
Jaczewski		Jaczewo		Korytnica	Leliwa
Kałuski		Kałuszyno	Abramy, Kluki, Milewo, Olszewnica, Patok, Szymbory, Szymony, Wity	Kałuszyno	Rogala
Karczewski		Karczewiec		Liw	Jasieńczyk	Tokarz, Łubik, Woźnieczek, Jarosik
Klukowski		Kałuszyno-Kluki		Kałuszyno	Jasieńczyk	Chałat, Dziaciek, Eres
Komorowski		Komorowo		Korytnica	Ostoja
Koszewski	Kossewski	Koszewnica		Czerwonka	Ciołek	Fusłek
Kotuński		Chojeczno-Kotuń		Niwiska	Szreniawa
Kruszewski		Kruszewo		Korytnica	Radwan	Orzełt
Krypski		Krypy	Mścichy	Czerwonka	Kopacz, Pobóg	Ciopęrz
Kwaśniowski		Kwaśnianka		Pniewnik
Milewski		Kałuszyno-Milewo		Kałuszyno	Jastrzębiec
Mroczek		Mroczki	Duże, Małe, Klekty, Łopuchy	Kałuszyno	Leszczyc
Niwicki		Niwiska		Niwiska	Zadora
Nojszewski	Noyszewski	Nojszewo		Pniewnik	Brodzic	Socha, Synowczyk
Olszewski	Olszowy	Kałuszyno-Olszewice		Kałuszyno	Brodzic
Orzechowski		Orzechowo		Czerwonka	Jastrzębiec
Ossowiński		Ossówno		Dobre	Prus III
Ostasz		Ostasze	Połomia, Sułki	Pniewnik	Brodzic
Patocki		Kałuszyno-Patok		Kałuszyno	Prus I
Piotrowski		Piotrowice		Grębkowo	Ślepowron
Polkowski		Polkowo	Daćbogi, Mroczki, Oszczerze, Pobratymy, Sagały, Świętochowo, Wielkie, Wyrzyki, Zalesie	Grębkowo, Liw	Junosza	Tonkiel, Jakubik, Bocianik, Barzyk, Badurek, Wawrzyńczyk, Szumlik, Kasprzyk, Meszkowicz, Oszczerz, Reszka, Browy, Heronimek, Sewerynek, Tomkowicz, Marcyanik, Czasik, Oleszkowicz, Pawłowik
Połaski	Pułaski	Połazie	Ogrodzona Łąka, Pigłówka, Rąbież	Liw	Nałęcz, Ślepowron	Pietrzak, Wardzik
Proszewski		Proszewo		Niwiska
Rabiński		Rabiany	Moszczone	Korytnica	Pobóg, Łodzia	Tończyk, Krzysztosik, Jarosik, Piątko, Kurek
Roguski		Roguszyno	Decie, Dziczki, Katy, Leśniki, Nowe, Stare, Wypychy	Pniewnik	Ostoja, Abdank	Smyk, Młody, Derbiet, Kaczka, Pezik
Rowicki		Rowiska		Korytnica	Pobóg, Lubicz	Goleń, Tomasiak, Romiej
Skarżyński	Skarzyński	Skarżyno		Czerwonka	Bończa
Skubniewski		Skubniewo		Grębkowo
Strupiechowski		Strupiechy		Czerwonka	Jasieńczyk
Suchodolski		Suchodół		Grębkowo
Sulkowski		Sulki [-Ostasze]		Pniewnik
Suski		Sucha		Grębkowo
Szczurowski		Szczurowo		Pniewnik
Szymborski		Szymbory		Kałuszyno
Szymoński		Kałuszyno-Szymony		Kałuszyno
Świętochowski		Świętochowo	Stare, Trawy	Pniewnik	Prus I, Dołęga
Turski		Turna		Korytnica
Wąsoski-Dobrożonowicz		Dobrożany-Wąsy		Kałuszyno
Wąsoski		Wąsosz		Czerwonka	Abdank	Xiążek
Wielądko		Wielądki		Korytnica
Witowski		Kałuszyno-Wity		Kałuszyno
Wyrzyk		Wyrzyki		Czerwonka	Lubicz
Zakrzewski		Zakrzew		Pniewnik
Zaleski		Zalesie		Korytnica
Zaliwski		Zaliwie	Piegawka, Spinki	Niwiska	Junosza	Piegawka
Zawadzki		Zawady		Liw
Zbrożek		Goździec-Zbrożki		Kałuszyno
Żaboklicki		Żaboklik		Czerwonka	Jastrzębiec
Żebrowski		Żebry-Falbogi (Chwalbogi)		Kałuszyno	Jasieńczyk
Żelazowski		Żelazowo		Korytnica		Pękul
Żelkowski		Żelków		Niwiska
Żukowski		Żukowo	Wola, Ziemaki	Niwiska	Junosza

 

 

LIWSKIE OGŁOSZENIE

 

1787 \REGESTY\INNE\GAZET18.X#130 (Gazeta Warszawska) Kazimierz Wąsowski (pod datą 19.12.1787) poszukuje następujących osób: ur. Antoni i Jan Wąsowscy, synowie śp. Bonifacego W., dziedzice części na dobrach Orzechowie w par. czerwińskiej, ziemi liwskiej; Jakub, syn śp. Józefa i Tomasz, syn Mateusza zwanego Xiążek, także Wąsowscy, dziedzice części na Wąsoczu w parafii i ziemi jak wyżej (s. nr. 101).

 

 

Źródła:

Regestry podatkowe ziemi liwskiej: AGAD, Archiwum Skarbu Koronnego sygn.27 k.930-950, sygn.38 k.321-409, 539-602, sygn.66 k.867-888.

Regestr pogłównego prowincji wielkopolskiej w 1676 r., Biblioteka Narodowa, Mf.1856.

Leszek Zalewski “Ziemia liwska”, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2002.

Leszek Zalewski „Szlachta Ziemi Liwskiej”, Warszawa 2005.

Bartosz Paprocki “Herbarz rycerstwa polskiego”, Kraków 1584.

Kacper Niesiecki “Herbarz Polski”, wydanie II, Lipsk 1839-1845.

Adam Boniecki “Herbarz Polski”, Warszawa 1899-1913.

Seweryn hr. Uruski “Rodzina. Herbarz szlachty polskiej”, Warszawa 1904-1938.

Teki Włodzimierza Dworzaczka 1.2.0. CD-ROM, Kórnik 1997.

Stan rycerski ziemi różańskiej

http://mazovia.strefa.pl/date/sielun.htm

S z l a c h t a   z i e m i   r ó ż a ń s k i e j (Źródło: W. Smoleński – Pisma historyczne t.1, Mazowiecka szlachta w poddaństwie proboszczów płockich, s.126-137) [ pisownia oryginalna może zawierać błędy]   Zacność krwi szlachty sieluńskiej wątpliwości podlegać nie może, prócz bowiem samej natury posiadanych przez nią majątków i inne za tym przemawiają względy. Przywilej z r. 1388 przy imionach trzech mężów z Rupina stawia atrybut: nobiles; a gdy Maciejowi Ochenkowi ze Stroniaw zarzucano nierówność (increpaverunt imparitatem), – stawił się w r. 1440 przed księciem w Warszawie i dowiódł, jako jest herbu Grzymala i że od przodków rycerskich, z dawien dawna osiadłych w Stroniawach, z prostej pochodzi linii (1). Zresztą wspólne z obywatelami ziemi różańskiej i łomżyńskiej ponoszenie ciężarów, udział w potrzebach, same nawet przezwiska od imion t.j. dziedzicznych urobione majątków (2), i bez uprzednich legitymacji piastowanie różnych urzędów, – wszystko to za pochodzeniem rycerskim przemawia stanowczo. W r. 1453 Bartłomiej Kołakowski był podstarościm (vicecapitaneus) łomżyńskim (3); w 1465 Paweł Grabowski – starostą (capitaneus) (4); w 1471 i 1472 pierwszy jako sędzia ziemski (judex terrestris) łomżyński, drugi jako chorąży (vexillifer) ciechanowski uczestniczą w sądach księcia Janusza i na wydanych przez tegoż przywilejach zaznaczają swoje nazwiska (5). W trzy lata później Paweł Grabowski, nie zarzucając poprzednio piastowanej godności, tytułuje się starostą wiskim (6). W następnych czasach częściej spotykamy na różnych urzędach zasiadającą szlachtę sieluńską.   Przypisy: (1) Privilegium ductus nobilitatis coram serenissimo Boleslao Duce Masoviae, quod item Mathias Ochenek de Armis seu Clenodio Grzymała post probationes pro nobili declaratus. (2) Volumina legum, pod r. 1576, fol. 306. (3) Kapica. Herbarz, str. 188. (4) Tamże, str. 115. (5) Tamże, str. 115, 188. (6) Tamże, str. 116.   D r o b n a   s z l a c h t a (Fragmenty ze wstępu do Herbarza Ignacego Kapicy Milewskiego autorstwa Z. Glogera)   Drobna szlachta zwana chodaczkową, szaraczkową, zagrodową, zaściankową, zagonową, okoliczną, drążkową itp. najliczniej w Polsce osiadła ziemie objęte dziełem Kapicy. Dzisiaj na 630 wsi położonych w dawnej ziemi Bielskiej jest 460 zamieszkałych przezdrobną szlachtę – ten sam stosunek widzimy i w dawnej ziemi Łomżyńskiej, Wizkiej, Nurskiej itd. W dziele Kapicy wszystkie te wsie mamy już w wieku XV. Tak liczna w Polsce drobna szlachta, jako ogromna część składowa narodu i czynnik niemały jego dziejów domowych, jakże niedostatecznie została uwzględnioną przez badaczy naszych; chociaż już Szajnocha słusznie ją nazywa kluczem w wielu razach do zrozumienia dziejów polskich. Szlachta ta u nas, dostarczała w dawnych wiekach najwięcej ludzi do obrony granic Rzeczypospolitej, uważając służbę rycerską nie za zasługę, ale za obowiązek. Ubóstwa nigdy się nie wstydziła, szczycąc się, że dźwiga pług i miecz zarazem. Z Mazowsza i Podlasia szlachta ta rozniosła nazwiska swoje po całym niemal kraju, w którym dzisiaj nie masz zakątka, aby nie posiadał rodzin mających swoje gniazda w ziemiach wzmiankowanych, swoją historię w dziele Kapicy.[…] Uszlachcanie w średnich wiekach kmieci przez mazowieckich książąt, za męstwo w boju okazane, często jeszcze miało tu miejsce potem za królów polskich, co przyczyniało się do wzrastania w tych stronach ogromnej już liczby szlachty, bo 2/3 ogólnej ludności stanowiącej. Stryjkowski (w Pobudce) wychwalając męstwo Mazurów, którzy zbroili się w szarszuny (broń sieczną), kijce i pukawki (kije i strzelby), powiada, iż przy zdobywaniu Wielkich Łuków, Wieloch Mazur, poddany Lasockich ze wsi Miastkowa (Ziemia Łomżyńska), choć był postrzelony, przecie szedł oślep z ogniem w ręku i palił parkan forteczny, za co go król Stefan Batory uczynił szlachcicem. Całe rzesze tej drobnej szlachty były podziwem dla cudzoziemców, a nade wszystko równość najuboższego szlachcica z magnatem, bo jak mówi przysłowie: „Szlachcic na zagrodzie – równy wojewodzie.” Za granicą wówczas tego nie znano. Beauplan (pisząc za króla Władysława IV) powiada, że są w Polsce tak ubodzy ze szlachty, iżzaledwie po kilka zagonów ziemi posiadają, sami je uprawiają i nie wstydzą się bynajmniej służyć u możniejszych. Ja sam (powiada Beauplan) miałem za woźnicę podobnego szlachcica. Dalej powiada, że ponieważ najuboższy szlachcic równie wysoko trzyma o sobie, jak najbogatszy, i wie, że z zasługą i nauką może być senatorem a nawet królem, więc w tych nadziejach od pierwszej młodości uczą się po łacinie i wcześnie starają się pięknymi czynami dać poznać na wojnie, by ich hetman do urzędów i starostw zalecał królowi. Tę szlachetną chęć wywyższenia się przez naukę i męstwo, widzimy u drobnej szlachty jako rzecz tradycyjną a w obyczaju narodowym leżącą. Gdy w wieku XVII i później, szkoły utrzymywali Jezuici widzimy u nich na Podlasiu i Mazowszu natłok ubogiej szlachty wstępującej potem jużto do palestr lub stanu duchownego, już to powracającej na zagon ojcowy. Że zaś Jezuici w łacinie szczególniej młódź ćwiczyli, stąd pospolitą było rzeczą, iż ze szlachcicem, co szedł za pługiem można się było rozmówić po łacinie jak po polsku, a w każdym domu znaleźć polskie i łacińskie książki, tudzież skrzynkę z łacińskimi papierami tyczącymi się dziedzictwa i prawa. Po upadku Jezuitów mnóstwo ubogiej młodzieży garnęło się do szkół pijarskich w Drohiczynie, Łomży i Szczuczynie, a wielu z niej zajaśniało potem nauką talentem i stanowiskiem w kraju. Po urządzeniu wzorowych szkół w Białymstoku (za rządów pruskich), uboga młodzież okoliczna pośpieszyła do nich po światło, jak również do tak zwanej Akademii w Białej. OO. Misjonarze w Tykocinie już w zeszłym wieku utrzymywali wyborną kilkoklasową szkołę, zamienioną potem na podwydziałową. Były to wszystko źródła, gdzie szukano oświaty. Z dawnych czasów przechowało się tu pojęcie o konieczności łaciny, jako pierwszego wykształcenia, zaś niedawno jeszcze byli nauczyciele wiejscy (Bakalarze), uczący dzieci po łacinie, którą sami już tylko z tradycji posiadali.   Nazwiska szlacheckie   Szlachta mazowiecka i podlaska nazwiska swoje jak i prawie wszystka inna w kraju, wzięła od wsi, w których dziedziczyła. Jeżeli więc w jednej wsi było kilkunastu lub więcej dziedziców, to często kilkadziesiąt rodzin jednego zaczęło używać nazwiska. Stąd, że nazwisko wzięte jest zawsze od wsi, czyli od domu dziedzicznego, szlachta zowie je przydomkiem, gdyż stoi ono przy domach jej, bo np. we wsi Pogorzałkach mieszkają Pogorzelscy, w Kropiwnicy Kropiwniccy itp. To, co w ogóle zowiemy przydomkami, ma tu nazwę przezwiska. Z przyczyny, że tyle domów szlacheckich w każdej wsi jedno nosi nazwisko, powstały dla odróżnienia od siebie tych pojedynczych rodów, dziedziczne przezwiska, bo często od kilku wieków z ojca na syna przechodzące. Choćby, więc kilkadziesiąt we wsi było jednakowych nazwisk i imion, to rody odróżniają się swymi przezwiskami. I tak Szwed, Sobieszczyk, Gąsiorek, Szczygieł, Kokoszka są to przezwiska z liczby wielu, jakie widzimy u szlachty tamtych okolic. Cały np. ród Kropiwnickich idący od jednego, który niegdyś ze Szwedami walczył, ma przezwisko Szwedów, w ten sam sposób powstało przezwisko Sobieszczyków. Imię dane na chrzcie zowią tu często nazwiskiem, bo mówią, że to jest nazwiskiem człowieka, czym go nazwą ludzie po urodzeniu; to zaś, z czym człowiek na świat przychodzi, jest jego przydomkiem, bo stoi przy domu, w którym się urodził. Jeżeli jednego przydomku rody zamieszkały we wsiach różnych nazwisk, to dla odróżnienia biorą często od wsi tych drugie przydomki. Tak np. ród Kapiców osiadłszy we wsi Milewie, dla odróżnienia się od innych Kapiców zowie się (w papierach urzędowych) Kapicami Milewskimi. Zdawało się niekiedy obyczajem w Polsce pospolitym, że drugi taki przydomek stawał się z czasem rodowym nazwiskiem. Wszystkie wsie szlacheckie mają także po kilka nazwisk. Jedno z nich jest głównym, właściwym zwykle kilku siołom, a raczej pewnej przestrzeni ziemi kilkadziesiąt lub więcej włók rozległej. Wszystkie osady i wsie na takiej przestrzeni założone noszą naprzód jedno ogólne jej nazwisko a dopiero w szczególe mają inne oddzielne drugiego rzędu nazwy. Te nazwy drugiego rzędu poszły bądź od jakiejś właściwości położenia np. wśród błot, lasu, gór itd., bądź od rodowości mieszkańców pierwotnych np. wsie: Litwa, Litewka, Ruś, Lachy itd.; najczęściej zaś od imion dawnych dziedziców, jak wsie Jankowo, Wawrzyniec, Pietrasze itd. Osady znowu należące do dzieci po Pawle, nazwano Pawłowiętami, po Macieju – Maćkowiętami, po Tomaszu – Tomkowiętami itd. To dawanie kilku nazw jednej wsi jest tak powszechnym, że w dawnej Ziemi Bielskiej i Łomżyńskiej podobno nie masz wsi szlacheckiej o jednej nazwie.[…]   W: Kapica Milewski, Herbarz. Kraków, 1870, wstęp Z. Glogera, str. V-X.